Ég renndi yfir Kynungabók í gær. Þetta er bæklingur, gefinn út af Mennta- og menningarmálaráðuneytingu í ágúst 2010. Bæklingurinn virðist eiga að vera kennsluefni því í formála segir menntamálaráðherra, Katrín Jakobsdóttir: “Það er von mín að rit sem þetta eigi eftir að nýtast í skóla- og uppeldisstofnunum þannig að allir nemendur fái lögbundna fræðslu í þessum efnum [þ.e. jafnréttisfræðslu]”.

Það sem stingur fyrst í augu, varðandi þennan bækling, er nafnið. Hvað er kynungur? Ráðherra segir í Ávarpi í tilefni útgáfu Kynungabókar 25. ágúst 2010:

“Kynungur felur bæði í sér tilvísun í kyn og ungt fólk en er jafnframt gamalt og gilt orð samkvæmt Orðabók menningarsjóðs. Skilgreining orðabókar á orðinu er „að vera af ákveðnu kyni eða sauðahúsi“.”

Í Íslenskri orðabók sem Mörður Árnason ritstýrði og Edda gaf út, 2002, segir einmitt (s. 846): “kynungur … sá sem er af tilteknu kyni > langullarkynungur (um sauðfé).”

Leit í Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans skilar engu og heldur ekki leit í aðskiljanlegum orðabókum á snara.is, hvað þá Íslenskri orðsifjabók. Aftur á móti nefnir Íslenskur Orðasjóður, við Háskólann í Leipzig,  dæmið: “Þannig hefur myndast nýr, grólaus kynungur”.

Svoleiðis að fyrrum móðurmálari, verðandi öryrki, hlýtur að bendla Kynungabók ósjálfrátt við sauði eða burkna. Það er nú ekki gott veganesti fyrir svo háleitan bækling. Og óskemmtilegt fyrir vesalings nemendurna sem eiga víst að fræðast af þessum ritlingi, svk. fyrrnefndu ávarpi ráðherra. Verður ekki betur séð en bæði höfundar ritlingsins og ráðherra misskilji orðið því svo virðist sem kynungur þýði einfaldlega ættkvísl. Við sitjum því uppi með “Ættkvíslabók” til jafnréttisfræðslu.

Annað sem vekur athygli við fyrstu sýn er hvað gripurinn er afspyrnu ljótur. (Nema menn séu almennt hallir undir auglýsingar Iceland Express en hönnun bæklingsins virðist byggð á þeirra litum og framsetningu.) Hönnuðurinn, Kári Emil Helgason, hrífst af appelsínugulu og gráu, sjá hans eigin heimasíðu.

Það er þreytandi að horfa á sömu appelsínugulu, gráu og hvítu litatónana á hverri síðu (nema auðvitað í þeim svarta kafla “Kynbundið ofbeldi”). Og það er ekki verið að spara IcelandExpress-appelsínugula litinn, meira að segja undirkaflafyrirsagnir eru yfirlitaðar appelsínugular (og því illlæsilegar). Satt best að segja bjóst ég alveg eins við að sjá “Þar bíður hún mín, ‘ún Lóa”, einhvers staðar í miðri bók.

Textinn er brotinn upp af fjölda línu-og súlurita, sem öll eru appelsínugul og grá, og snyddum sem heita “Til umhugsunar”, með á að giska 20 - 24 punkta letri.
Í megintexta eru svo skærappelsínugular “historier fra hverdagen” (eins og þær heita í Norsk Ukeblad, eitthvað svipað heita þær í Vikunni en í Kynungabók heita þær Örsögur.) Ég reikna með að þær séu  uppdiktaðar af höfundum enda hvergi vísað til heimilda um hvar þessar sögur gætu hafa birst.
Efri spássía er engin en sú neðri þess myndarlegri. Og það er voðalega skæs og módern að snúa blaðsíðutali hverrar síðu 90°.

Hugleikur Dagsson er sagður myndskreyta bæklinginn. Hann hefur vakið athygli fyrir fyndnar, einfaldar myndir og er í tísku, myndskreytti m.a. síðustu símaskrá. En í bæklingnum eru nákvæmlega 4 myndir eftir Hugleik, auk einnar á forsíðu. Engin þeirra er hið minnsta fyndin eða dregur fram eitthvað úr textanum; Appelsínugular stelpur að sippa; Appelsínugulir strákar í fótbolta; Er einhver dulinn boðskapur í þessum myndum? Nei, Hugleikur er þarna notaður sem hvert annað auglýsingatrix, alveg eins og Hemmi Gunn í fyrirmynd hönnunar bæklingsins. Á forsíðumyndinni er karl með appelsínugult bindi og kona með appelsínugula nunnuslæðu (a.m.k. sé ég ekki betur).
 

Höfundarnir eru 5 konur, þar af vinna fjórar í MRN og ein er framkvæmdarstýra Jafnréttisstofu. Miðað við að þetta á að vera jafnréttisbæklingur hefði nú kannski verið við hæfi að leyfa sosum eins og einni karlskepnu að fljóta með sem höfundi.

  
Strax í innganginum er tónninn sleginn (”aumingja-við-stelpurnar-vælið”) og hin venjubundna femínstistatilhneiging til að hanna íslenska tungu upp á nýtt blómstrar: “Þau [leturbreyting mín] sem berjast gegn þessum viðtekna hugmyndaheimi og vilja auka fjölbreytni og athafnarými fyrir hvort kyn skilgreina sig gjarnan sem femínista.” (s.7). Í ljósi þess að í 5 höfunda hópi eru a.m.k. tveir fyrrum íslenskukennarar fer um mann hrollur. Ráðlegg þeim að hlusta á Málstofuna; Mál og kyn, á Rás 1 á þriðjudaginn var.

Annars skoðaði ég einkum þá kafla sem ég tel mig hafa eitthvert vit á. Þar má nefna “Skólagöngu”.

Þar er skólasaga rakin í míkrómynd og sagt: “Þrátt fyrir það voru framhaldsskólar mjög kynskiptir í marga áratugi þar á eftir sem endurspeglast nú [leturbreyting mín] í kynskiptu námsvali.” (s. 14)  Tilvísun er í Sigríði Matthíasdóttur (2004) og eðlilega hélt ég að hún hefði skrifað um hvernig þetta gamla skipulag endurspeglast í námsvali nútímans. En nei, heimildin er bók Sigríðar: Hinn sanni Íslendingur: þjóðerni, kyngervi og vald á Íslandi 1900- 1930. Hver fattaði upp á að stinga orðinu nú inn í málsgreinina? Svo tekur við létt hjal um aðskiljanlega hluti en neðst á síðu 15 er farið að fjalla um námsval.

Síður 16 og 17 loga af appelsínugulum og gráum súlum og appelsínuguli “Vissir þú að …” kaflinn er á sínum stað. (Þessir “Vissir þú” kaflar eru margir uppfærðir molar af síðunni Ábyrgir foreldrar Akureyri. Þar eru þeir höfundalausir. Sjá má ótvíræð tengslin t.d. í stafsetningarvillu í tilvísun í grein Tirril Harris en einnig dugir að lesa molana og bera saman við Kynungabók.)

Skv. súluriti yfir nemendaskráningu á einstökum brautum framhaldsskóla eru stelpur alls staðar í meirihluta, nema í raungreinum, þar sem þær eru 45% nema og í iðn- og tæknibrautum, þar sem strákar eru 67% (hlutfallið 2002 var 90% svo breytingar hafa faktískt orðið, án Kynungabókar eða annars purkunarlauss femínistaáróðurs.) Þetta er túlkað þannig:

“Þetta kynbundna námsval tengist hugmyndum um karlmennsku og kvenleika. Karlar eru í “karllægum greinum”". Ansi hæpin einföldun, finnst mér. Þetta tengist auðvitað fyrst og fremst því að enn velja karlmenn að ljúka starfsnámi í framhaldsskóla og þar er aðallega um iðngreinar að ræða, meðan starfsnám kvenna hefur færst á háskólastig. Þetta gæti líka tengst því að fleiri strákum vegnar verr í skóla en stelpum og því gæti verið eftirsóknarvert að fyrir þá að stunda nám sem felur í sér minna bóknám og gefur starfsréttindi.

Vilja höfundar Kynungabókar bregðast við þessu með því að færa allt iðnnám á háskólastig og auka þannig einn meir brottfall stráka úr framhaldsskóla? Eða fækka stelpum sem sækja í háskóla með því að reyna að fá fleiri þeirra til að gerast smiði, múrara, kjötiðnaðarmenn eða rafvirkja - svo dæmi séu tekin af handahófi? Til hvers?

Á síðunni á móti er annað súlurit, í þetta sinn er sýnt kynjahlutfall í goggunarröð háskólakennara. Augljós skýring á þessum mun, þ.e. að miklu fleiri karlar en konur eru prófessorar en sæmilegt jafnrétti ríkir í lektorastétt, er kynslóðarbil. Hefði meðalaldur prófessora og lektora verið sýndur í leiðinni blasti skýringin við. Ásókn kvenna í háskólanám er nefnilega ekki það gömul. Þessari skýringu er að sjálfsögðu sleppt.

Á miðri þessari opnu er “Til umhugsunar”-snydda (með ca 24 punkta letri) þar sem sagt er frá því reginhneyksli að “Vorið 2010 birtist frétt um valnámskeið í grunnskóla á Vesturlandi þar sem stelpum í unglingadeild var boðið að sækja snyrtinámskeið og fyrirlestur um ótímabæra þungun en strákar fengu námskeið um vinsælan tölvuleik.” Rakið er að ein stelpan vildi komast á fyrirlesturinn um Eve Online en fékk ekki, var í staðinn boðið á kynningu hjá tölvufyrirtækinu.

Ég er ekki að mæla því bót að stelpuskottið skuli ekki hafa mátt kynna sér Eve Online en það eru ansi miklar ýkjur að kalla þetta “valnámskeið í grunnskóla” því, eins og segir  segir í fréttinni sem vísað er til : “Nemendur í unglingadeild Auðarskóla í Búðardal gerðu sér glaðan dag í vikunni, þegar skólinn stóð fyrir námskeiðum fyrir krakkana í lok skólaárs.” Þetta var sumsé stutt húllumhæ í skólalok; Tveir fyrirlestrar á sama tíma. Skyldu höfundar Kynungabókar hafa kannað þetta mál eitthvað, t.d. með símtali vestur? Eða dugir að trúa frétt DV sem nýju neti?

Aftur á móti var boðið upp á “strákaval” og “stelpuval” fyrir hálft skólaárið 2010, í Álftanesskóla. Mig minnir að femínistar hafi fengið hland fyrir hjartað yfir heitum valsins og nöfnunum hafi verið breytt. Þó kemur fram að ekkert foreldri gerði athugasemd við nafngiftina. Skiptir máli, í uppsláttarvali í Kynungabók, að sá skólastjóri var formaður Alþýðubandalags Borgarness og nærsveita í 2 ár, meðan sá flokkur var við lýði? Sem sagt vinstri maður? Og þess vegna fremur valið miklu ómerkilegra og saklausara dæmi úr Búðardal (án þess ég viti í hvaða pólitískan dilk skólastjórinn þar raðast).

Raunar finnst mér, almennt og yfirleitt, heldur hæpið að nota DV sem heimild í tilvonandi kennsluefni Mennta-og menningarmálaráðuneytis. Allt annað er að brúka slíkt í bloggi.

Það er í stíl við nýmóðins  heimildanotkun í því góða ráðuneyti að vitna í Blogg Gáttina (s. 27), í umfjöllun um hlut kvenna í fjölmiðlum. Kannski hefðu höfundar átt að kynna sér hvernig sú  talning virkar en til upplýsingar er bent á færslu Gísla Ásgeirssonar, Um Blogggáttina,   Og hefði ekki verið rétt, í þessu sambandi, að reikna út hlutfall íslenskra notenda Facebook eftir kynjum? Eða skanna minningargreinar moggans svona 2 ár aftur í tímann og gá hvernig prósentuhlutfall kynja birtist það, þ.e. í ritendum minningargreinanna? Þetta er nú einu sinni afar vellesið efni, allt að því fjölmiðlar.

Að lokum vil ég minnast á enn einn “Vissir þú að …” kaflann, enn og aftur byggðan á síðu Ábyrgra foreldra á Akureyri (sem hvergi er getið í heimildaskrá þrátt fyrir öflugt framlag til Kynungabókar):
“Vissir þú að …
… þunglyndi er algengara hjá konum körlum og er munurinn meiri hjá yngra fólki en því eldra? Ekki er þó fullvíst að um líffræðilegar orsakir sé að ræða fyrir þeim mun og jafnvel talið að félagslegir þættir og mismunandi aðstæður kvenna og karla í samfélaginu hafi þar áhrif.”
Sem heimild fyrir þessu er vísað er í grein Harris, T (2003) Depression in women and its sequela [svo! rétt: sequelae] Journal of Psychotomatic Research, 54, 103-112. Kenningar Tirril Harris eru  umdeildar og hafa verið frá því hún var meðhöfundur í frægri rannsókn, Brown, G.W. and Harris, T.O. (eds) 1978: Social origins of depression: a study of psychiatric disorder in women. London; Tavistock. Besta yfirlitsgreinin um þætti sem kunna að hafa áhrif til þess að algengi þunglyndis meðal kvenna mælist meira en karla er, að mínu mati, grein Dr. Elizabeth Young, Sex, trauma, stress hormones and depression, í Molecular Psychiatry (2010) 15, 23–28. En hún fellur líklega ekki að smekk fyrrum rauðsokka.

Þótt augljósasta skýringin á algengi þunglyndis meðal kvenna sé vitaskuld sú að konur eru miklu duglegri að leita sér hjálpar, þ.m.t. læknishjálpar, en karlar, eins og kemur reyndar fram í Kynungabók, er óþarfi að slengja fram vafasamri fullyrðingu byggðri á vafasamri heimild sem einhver höfundurinn hefur rekist á á síðu Ábyrgra foreldra á Akureyri um svo alvarlegan sjúkdóm sem þunglyndi er. En sé maður femínisti hefur maður greinilega vit á öllum sköpuðum hlutum undir sólinni … eða má a.m.k. tína upp sína heimildarmola úti á túni, óáreitt(ur?). Bloggynja þakkar fyrir að hafa ekki séð Jónínu Ben. í heimildaskrá.

Almennt má um Kynungabók segja að þarna fer hópur kvenna á besta aldri fram með fyrirfram gefnar einstrengingslegar skoðanir á skólakerfi, hagkerfi, heilbrigðismálum o.fl. og telur hvaða heimildir sem styrkja sína þröngu heimsmynd tækar. Vitnað er jöfnum höndum í opinberar skýrslur stofnana, virtar rannsóknir, greinar í ritrýndum tímaritum, óbirtar BA-ritgerðir, DV, Blogggáttina, Megrunarlausa daginn  og efni sem ekki er getið í heimildaskrá (vefsíðu Ábyrgra foreldra á Akureyri og lífsreynslusögur) o.s.fr. Ekki virðist gerð sérstök tilraun til að meta heimildirnar, líkt og dæmið um grein T. Harris sýnir hér að ofan, það dugir að þær falli að fyrirframgefnum skoðunum höfunda. Það er auðvitað hneisa að Mennta-og menningarmálaráðuneytið skuli leggja nafn sitt við þennan bækling.   

Hefði fénu, sem fór í að útbúa þennan bækling, ekki verið betur varið í annað? Á tímum niðurskurðar í skólakerfinu, eins og það leggur sig.
 

Kostir við Kynungabók? Ja, hún virðist vel prófarkalesin, nema kannski heimildaskrá.

Þetta er harmbloggfærsla. Þeim sem hugnast ekki slíkt er ráðlagt að lesa hana ekki.

HAUSTVÍSUR TIL MÁRÍU

Máría, ljáðu mér möttul þinn,
mæðir hretið skýja;
tekur mig að kala á kinn,
kuldi smýgr í hjartað inn;
mér væri skjól að möttlinum þínum hlýja.
 
Máría, ljáðu mér möttul þinn,
mærin heiðis sala;
að mér sækir eldurinn;
yfir mig steypist reykurinn;
mér væri þörf á möttlinum þínum svala
 
Þegar mér sígur svefn á brá
síðastur alls í heimi,
möttulinn þinn mjúka þá,
Móðir, breiddu mig ofan á,
svo sofi ég vært og ekkert illt mig dreymi.

(Einar Ólafur Sveinsson)

Það haustar að. Og ég hef verið að veikjast undanfarið. Aðdragandinn hefur verið óvenju langur og mér tókst lengi vel að telja mér trú um að þetta væri einhver flensupest en síðustu daga hefur verið vel ljóst hvað amar að. Helgin var slæm, með kölduflogum, hitasteypum og skjálfta … þegar mér varð ljóst í hvað stefndi tók svo botnlausa örvæntingin við af því ég var svo að vona að ég hefði hlotið bata, að ég myndi ekki veikjast aftur, a.m.k. ekki illa eða að það væri a.m.k. langt í næsta kast.

Í gærmorgun leið mér ömurlega og ég reiknaði allt eins með að rússíbanareiðin ofan í helvíti tæki við undir kvöld. Yfirleitt er sú ferð hröð og nánast lóðrétt niður. Og engin Máría til að leita skjóls hjá þótt óneitanlega sé mikil huggun fólgin í því fallega kvæði sem ég vitna til hér að ofan. Þetta er eitt af þeim kvæðum sem reynast mér hvað best þegar mér líður illa.

Eitthvað virðist þetta nýja lyf sem ég et hafa sér til ágætis: Boðsferðinni til heljar var frestað um sinn og ég lifði af kvöldið án þess að hraðfrystast í grænmeti til sálar og líkama. Ég er enn lasin en ég er ekki sokkin ofan í hið djúpa lamandi og tærandi þunglyndi sem ég þekki því miður alltof vel. Ef ég slepp við það er mér sama þótt ég geti illa lesið í augnablikinu, verði að einbeita mér að því að slá inn rétt símanúmer, rétt lykilorð, (og mistakist mörgum sinnum), þó ég þurfi núna að skrifa allt niður svo ég gleymi því ekki jafnharðan; sé sumsé athyglisbrostinn aumingi að hluta. Það má díla við það.

Lyfjaskammturinn var tvöfaldaður í gærkvöldi og afleiðingin var sú að ég hrökk upp klukkan hálf-þrjú í nótt og ekki vinnandi vegur að sofna aftur. Náði svo einum og hálfum klukktíma eftir klukkan fimm.  Þetta er aukaverkun sem sumir finna fyrir af þessu lyfi en á að lagast með tímanum – ég var nýkomin með eðlilegan svefn eftir 5 mánaða töku á minni skammtinum. Vonandi tekur það ekki marga mánuði að ná þessu á dobbluðum skammti. Ég legg mig núna á eftir og þetta verður allt í lagi, trúi ég.

—

Félagi minn til margra ára er til moldar borinn í dag. Því miður kemst ég ekki í jarðarförina hans. En ég bið þess að Máría breiði ofan á hann möttulinn sinn mjúka svo sofi hann vært og ekkert illt hann dreymi.

Ég lét duga að lýsa yfir blöskrun minni á ummælum Andra Snæs, jafnt í grein / bloggfærslu hans sem og í Kastljósi, á fésbókinni. Fannst einhvern veginn ekki tilefni til að eyða meira púðri á manninn. En nú hafa a.m.k. tveir séð tilefni til að skrifa þokkalega langt mál um orðanotkun og fordóma Andra Snæs í fyrrnefndum tjáningum svo þetta fer að verða efni í bloggfærslu.  

Ármann Jakobsson skrifar varnarfærslu fyrir Andra Snæ, “Geðveik umræða“, í Smuguna á sunnudag. Hann staðhæfir að umræða um grein Andra snúist annars vegar um “notkun hans á geðveiki sem myndmáli” og hins vegar um “kynjahlutfall á fundi í Háskólanum um greinina”. Ármann fjallar svo einungis um fyrrnefndu umræðuna í sinni grein.

Hann telur umræðu um notkun Andra Snæs á geðveiki sem myndmáli einkennast af orðhengilshætti þeim sem HKL nefnir í Innansveitarkroniku (hann talar þar m.a. um að “íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur …” svo þetta er svo sem ágætt innlegg í umfjöllun Andra Snæs) og Ármann bætir við: “Ef þetta er ekki að drepa málum á dreif, þá kann ég ekki helskó að binda.” Ég er búin að liggja yfir þessari málsgrein en sé samt ekkert vit í henni; þarna er slengt saman algerlega óskyldum orðtökum og úr verður þvæla. En kannski var hún hugsuð sem lýsandi dæmi um orðhengilshátt? Eða stafi af því að höfundur sé með inngrónar táneglur (leggist bloggynja í myndhverfingaham)?

Hvers konar skóblæti er annars í gangi þarna hjá vistfemínistunum?

Að því búnu slengir Ármann fram ýmsum PC-skoðunum á geðveiki, s.s.: “Geðveikt fólk er eins og allir aðrir, nema geðveikt.”; “Geðveiki er ekki góð veiki.” og tiltekur staðgóða eigin þekkingu á geðrænum sjúkdómum, annars vegar fengna frá móður sinni og hins vegar frá geðveiku fólki sem hann hefur kynnst. Það er náttúrlega ekki annað hægt en vera sammála þessu og fagna góðu uppeldi Ármanns.

Aftur á móti staðhæfir hann: “Því er haldið fram að það ali á fordómum í samfélaginu að nota geðveiki í myndmáli eins og Andri gerir í grein sinni. Ég er ekki sannfærður um það sjálfur. Fordómar gegn geðsjúkum eru yfirleitt sprottnir af hræðslu, afneitun og hugsunarleysi, eins og aðrir fordómar …” og  ”Myndhverfingar af þessu tagi breyta auðvitað ekki fordómum gegn geðsjúkum enda er það ekki tilgangurinn. En ef menn ætla að kenna Andra um fordóma gegn geðsjúkum á Íslandi eru þeir sömu að misskilja illa hvernig fordómar virka.”

Ég er einmitt ein af þeim sem misskilja svona illilega hvernig fordómar virka og finnst Andri Snær yfirmáta hrokafullur og fordómafullur í garð geðsjúkra. Mér er líka óskiljanlegur einhver æðri tilgangur myndhverfinga Andra Snæs, sem ku ellefutaka orðin geðveiki / geðveikur í sínum pistli um orkuver og álver (ég taldi þetta ekki sjálf og biðst afsökunar ef rangt er talið). Þegar Andri Snær kemst á flug og segir: “Geðveikin er núna augljós í jarðvarmabransanum”, undir fyrirsögninni “Er kókaín í heita vatninu?” - á þá geðsjúkur óvirkur alki eins og ég að líta á þetta sem frumlega myndhverfingasköpun til marks um glæsilegan stíl skáldsins? Eða dæmi um algera vanþekkingu á bæði fíkn og geðveiki og ósmekklega samhnýtingu þessa tveggja, byggða á botnlausum fordómum Andra Snæs?

Og “Hérlendis er fjallað um sturlun sem norm, jafnvel lífsnauðsyn og æði er æðsta dyggðin …” hugnast kannski þeim skáldpiltum sem dreymir um að verða litlir laxnessar en í augum þeirra sem heimsækja geðdeild öðru hvoru, af illri nauðsyn, er hneyksli að sjá fullorðinn mann láta þetta út úr sér á prenti. ´

Í Kastljósþætti sagði Andri Snær m.a.: “Þá er ég kannski bara með megavöttin og segi: Strákar þið eruð ruglaðir. Þá fer maður að nördast ofan í tonnin og allt þetta drasl sem ég veit ekkert hvort almenningur sé vel inn í …”  Þetta eru náttúrlega hvorki fordómar í garð ruglaðs fólks né aðdróttun um heimsku almennings úti á landi, er það? Sennilega bara ein af þessum skemmtilegu veltilfundnu myndhverfingum.

Og litlu seinna bætir ástmögur græningjanna við: „Ég segi við þá: Strákar þið eruð eitthvað vangefnir, þurfiði 650 megavött ef Alcoa færi þarna niður.” Enn ein stórbrotin myndhverfingin, í þetta sinn á kostnað þroskaheftra.  Ég er hrædd um að Ármann þurfi að fara að tvíreima helskóna ef hann ætlar að drepa allt mál Andra Snæs (ekki þó á dreif).

Satt best að segja sé ég engan mun á málflutningi Andra Snæs og hins galvaska hundaræktanda úr Dalsmynni, sem tilkynnti í gær: „Hann er algjörlega geðveikur þessi hundaeftirlitsmaður. Hann leggur mann í einelti,” (Sökuð um ólöglega hundaræktun á Akranesi, visir.is 22. sept. 2010.) Hún gengur þó ekki svo langt að brigsla andstæðingi sínum um að vera vangefinn og drekka kókaínblandað vatn, eins og Andri Snær. Þótt hún sé ósammála hundaeftirliti bæjarins.

Mjög góður pistill eftir Júlíu Margréti Alexandersdóttur, Nauðsynlegur orðhengilsháttur, birtist á visir.is í dag. Greinin er lágstemmd og málefnaleg (ólíkt færslu bloggynju) en Júlía Margrét kemst að ólíkri niðurstöðu og Ármann Jakobsson, sem segja má að kristallist í þessum orðum: “Ástæðurnar fyrir þessum fordómum [í garð geðsjúkra] eru margþættar en mjög margir leggja að því líkum að fjölmiðlar og staðalímynd sem birtist oft þar af geðsjúkum, skipti þar sköpum. Tungumálið er verkfæri. Því er ekki hægt að halda því fram að grein á við grein Andra Snæs skipti engu máli. Sama þótt um óvitaskap hafi verið að ræða.”

Merkilegar afsakanir finna menn Andra Snæ, fullorðnum höfundi bókafjöldar. Ýmist brúkar hann óheppilegar myndhverfingar eða hann talar / skrifar af óvitaskap. Er maðurinn barn?

Úr því byrjað var að draga Nóbelsskáldið inn í umræðuna læt ég þessu lokið með að benda á líkindi Andra Snæs við Ólaf í Ystadal, þann mikla alþýðuvísindamann. Sá að Tryggvi Þór hafði sams konar karakter í huga, í fyrrnefndum Kastljósþætti. Það er leiðum að líkjast.
 

Já, þetta er leim umfjöllunarefni, ég veit það. Og vona að forkar íslenskrar tungu (hér í ekki í merkingunni gafflar heldur andstæðrar merkingar við reiðareksmenn) gefist umsvifalaust upp á að lesa þessa færslu - um leið og þeir reka viðkvæmar glyrnurnar í slettuna “leim”.

En meðan skipaðar eru nefndir um nefndir og skrifaðar skýrslur um skýrslur … jafnvel nefndir til úttektar á skýrslu um skýrslu um skýrslu … þá má afsaka blogg um blogg.

Mér finnst bloggheimurinn verða æ leiðinlegri. Þar er t.d. ekki þverfótað fyrir fólki sem bloggar oft á dag um veimiltítulegar skoðanir sínar á einhverjum fréttum sem birtust í einhverjum netmiðli. Þetta er veimiltítulegt því yfirleitt er enginn rökstuðningur eða umfjöllun önnur en einfaldur halelújasöngur eða einfalt skítkast eftir því hvernig “bloggara” hugnaðist fréttin. Á bloggrúntum forðast ég svoleiðis blogg eins og heitan eldinn enda er ég afar hrifin af Facebook til einmitt þessa en finnst blogg eiga að vera bitastæðara.

Fastir bloggarar netmiðla blogga oft bara um eitt áhugamál, on and on. Vinsælasta áhugamálið er náttúrlega pólitík. Vandinn er sá að yfirleitt leiðist mér pólitík. Svoleiðis að ég skruna líka nett framhjá þeim bloggum. Annað vinsælt áhugamál eru trúmál - einsleitu bloggin eru annað hvort áróður fyrir þjóðkirkjunni eða áróður gegn þjóðkirkjunni; Hvort tveggja frekar leiðinleg umræða til langframa og gætir mikilla endurtekninga í málflutningnum.

Ég sakna margra fínna bloggara (hafði meira að segja gaman af því að rífast við suma þeirra) eins og Pipruðu kennslukonunnar og Gurríar, sem eru nánast eða alveg hættar að blogga, geðsjúklinga og alka sem hafa læst bloggunum sínum, bloggara sem ég var alltaf ósammála og margra annarra.

Sem betur fer eru þó enn einhverjir sem blogga um fjölbreytt efni, skrifa skemmtilega og tengja við sitt daglega líf á stundum. Ég ætla einmitt að bæta tveimur svoleiðis í listann yfir blogg sem ég les. Og nota tækifærið til að fagna því að Gísli málbein er aftur farinn að blogga!

Eigið blogg? Ja, ég þverbrýt allar reglur, blogga langlokur sem einungis fluglæst fólk nennir að lesa, held mig engan veginn við eitt umfjöllunarefni, held mig ekki einu sinni við sama stíl o.s.fr. Hef hugsað mér að halda uppiteknum hætti meðan ég hef einhverja lesendur. Mætti jafnvel spyrja sig hvort bloggynja þurfi endilega lesendur úr því henni finnst svona gaman að þessu sjálfri  

Þetta er óvenju stutt færsla enda kannski ekki mikið meira sem hægt er að blogga um blogg. Þess vegna er myndin líka óvenju stór, til að fylla upp í plássið.

er hér til umræðu og hinn breiði vegur málvillna sem leiðir beint til helvítis, sbr. “Glatist tungan glatast þjóðin”! Getur einhver upplýst hvaðan þessi frasi er kominn? Mig grunar að þetta sé fengið úr einhverri ræðu frú Vigdísar en væri gaman að vita hvort klisjan er eldri. [Myndin á að sýna málvillupúkann, sem mun líklega steypa þjóðinni í glötun en tengist ekki neinum af þeim sem eru nafngreindir í færslunni.]

Hér á heimilinu er stundum fjörug fræðileg umræða um málnotkun og málvöndun. Tveir heimilismanna eru aðdáendur Eiðs Svanbergs Guðnasonar og hans molaskrifa. Einn heimilismaður vill horfa á málin undir afskaplega víðu sjónarhorni og vitnar til skiptis í BBC-framburð og samræmda forngrísku sem kennd var í grískum skólum til skamms tíma, grískum börnum og unglingum til mikils ama, bókmenntum og listum til einskis framdráttar. Svo er það ég sem hef áratuga reynslu af því að kenna íslensku, þ.m.t. reynslu af ítroðslu helstu “villu-leiðréttinga” í beygingu sagna og nafnorða. Svoleiðis að við kvöldmatarborðið þykist hver hafa til síns ágætis nokkuð.

Rök víðsýna heimilismannsins felast einkum í því að í hinum siðmenntaða heimi hafi ávallt þótt ástæða til að brúka tungumálið til að skilja milli pöpuls og menntamanna. Þetta sé gert á ýmsa vegu. Á Bretlandi er mikilvægt að tileinka sér réttan framburð, RP (received pronounciation) sem kannski er þekktastur í máli þula hjá BBC. Ég minnist ársins í enskudeild HÍ þegar þessi posh framburður var æfður í hljóðveri og lagt kapp á að ná breskum staccato talanda, nánast með handaklappi.  Í Amríku, heldur sami heimilismaður fram, er mikilvægt að sletta latneskum orðum og passa vel upp á að hafa latneska fleirtölumynd rétta, segja t.d. hippopotami, berist talið að mörgum flóðhestum. (Reyndar ku menntaðir kanar segja hippopótamæ en enginn Latverji hefði svo framborið orðið, a.m.k. ekki á gullöldinni.)

Það sjá allir að gjörbylting á framburði eða æxlun latínusletta er meiriháttar lærdómur. Nútildags hafa flestir fallið frá viðurkenndum snobbframburði íslensku, enda úrval framburðarafbrigða heldur fátæklegt. Svo var þó ekki; er skemmst að minnast baráttunnar gegn því skemmtilega afbrigði flámæli, gott ef ekki var lagt til að útskrifa ei flámælta presta eða kennara (man ekki hvort þetta náði fram að ganga). Svo hart var gengið fram í flámælisbardaganum að maður telst heppinn að ná að heyra þennan framburð, yfirleitt þá í tali háaldraðs fólks.  Einn íslenskukennara minna í menntaskóla útlistaði fyrir okkur nemendunum hvernig hann æfði upp hv-framburð, eftir segulbandsspólum. Slíkt held ég að enginn leggi á sig núna. Enda var árangurinn ekki sá að við nemarnir fylltumst aðdáun á tiltækinu heldur var þetta efni í endalaus skemmtiatriði og eftihermur á skólaskemmtunum.

Þannig séð er gott  og þægilegt að á Íslandi þykir það mikilvægast af öllu að kunna að beygja “rétt” innan við tíu orð til að sýna að maður sé menntaður eða a.m.k. á einhvern hátt betri en ótíndur almúginn. Þetta er auðveldlega yfirstíganlegur andskoti en spurningin er hins vegar til hvers leikurinn er gerður.

Vinsælast er að hamra á “réttu” þolfalli eða þágufalli með ópersónulegum sögnum, aðallega þolfalli þar sem í málvitund meirihlutans væri þágufall réttara. Dæmi um þetta eru “mig langar” eða “mig dreymir”. Flestar sagnir sem tákna líðan og löngun eru ópersónulegar og frumlagið í þf. eða þgf. En viti menn: Til eru tvær svoleiðismerkjandi sagnir sem beygjast eftir persónum og frumlagið er því í nefnifalli. Þetta eru þær frægu “hlakka” og “kvíða”. Ég leyfi mér að fullyrða (af löngu kennslureynslunni) að “ég hlakka” og “ég kvíði” brýtur í bága við máltilfinningu flestra. Þess vegna hef ég yfirleitt gripið til þess ráðs að kenna sagnbeyginguna sem svo að þetta væru rímsagnir, ráðlagt nemendum að setja “smakka” í stað “hlakka” og “ríða” (sem beygist reyndar ekki alveg eins) í stað “kvíða” til að geta puntað sínar ritsmíðar með hinni einu kórréttu beygingu. Það er hægt að gera þetta að skemmtilegum samkvæmisleik, sé maður þannig innstilltur. Tilgangurinn er sá einn að ekki sé hægt að hanka nemandann á rangri beygingu, honum til hnjóðs. Nemendur mínir hafa yfirleitt fyrir löngu áttað sig á því að “mig hlakkar” er upplagt eineltistilefni og vilja því gjarna læra trix til að hafa þetta í samræmi við það sem málfarslöggan býður. (Þetta er sosum ekkert ný beyging, sjá neðanmálssöguna s. 55 í Þjóðólfi frá 1892.) Á hinn bóginn mætti spyrja sig af hverju það er ekki gúterað að þessar tvær sagnir hafi einfaldlega skipt um beygingarflokk og beygist nú ópersónulega, eins og hinar líðunar-sagnirnar? (Vissulega eru líka til persónulegar líðunar-sagnir, t.d. “ég óttast” en þær eru fáar.) Má ekki alveg eins samþykkja þetta eins og að samþykkja að sögnin “þvo” beygist nú veikt, er “þvoði” í þátíð, en beygðist sterkt, var “þó” í þátíð.

Árangurinn af þessari stífu málvöndunarstefnu mátti t.d. sjá í mogga mannsins í gær, hvar stóð með a.m.k. 24 punkta letri í íþróttakálfinum: “Ég hef lengi dreymt um atvinnumennsku (mogginn gleymdi að loka gæsalöppunum). Ég hef reyndar margoft séð þessa villu hjá nemendum sem eiga að tjá sig um drauma Guðrúnar í Laxdælu. Þetta er villa að því leyti að engum málnotanda finnst eðlilegt að segja “ég dreymi”. En það er búið að berja inn í svo marga að mörg séu vítin að varast í sögnum á borð við “dreyma” og “langa” og “hlakka” og “kvíða” að til öryggis þverbrjóta menn gegn eigin málvitund og útkoman er þessi.  

Næstvinsælast, í skólakerfinu, er að hamra á beygingu hins einstæða orðs “fé”. Fé hefur verið aleitt í sínum beygingarflokki frá dögum gotnesku. Hingað til hefur reynst tiltölulega auðvelt að skaffa tengingu með því að benda á að enginn segi “fésmálaráðherra” og með því að muna “fjármálaráðherra” sé auðvelt að finna rétt eignarfall. Þetta kann að breytast og verða erfiðara nú, þegar nýyrðið “fésbók” ryður sé æ meir til rúms.

Mér þætti gaman að vita hve löngum tíma er eytt í beygingaræfingar ofantalinna sagna og nafnorðsins fjár, í skólakerfinu. Satt best að segja held ég að þetta séu rándýr orð, miðað við kaup og kjör kennara, sem þó eru ekkert til að hrópa húrra fyrir.

Eiður Svanberg, átrúnaðargoð sumra heimilismanna, hefur nýlega gert að umtalsefni svokallaða “reiðareksstefnu” málfræðinga, sem hann telur kristallast í grein Gísla Sigurðssonar í síðasta helgarmogga (altso helgarinnar fyrir þessa). Reiðareksstefnan virðist m.a. felast í því að samþykkja beygingu sumra orða sem þau hafi stofnlægt -r, þar sem hin eina rétta málstefna sé að útrýma errinu úr aukaföllum. Þetta eru orðin “læknir” og “vísir”. Eins og flámælinu forðum hefur þessu aumingja erri verið nánast útrýmt, var það þó orðin viðtekin málvenja á sinni tíð og í rauninni óskiljanlegt af hverju það mátti ekki vera.

Greinin sem Eiður reynir að kasta rýrð á fjallaði reyndar ekki aðallega um læknira eða vísira heldur var megininntak hennar að fyrst yrði til tungumál og svo málfræði, þ.e. að málfræði væri nokkurs konar greining á tungumálinu. Fyrsti málfræðingurinn svokallaði, sem skrifaði Fyrstu málfræðiritgerðina (sem er reyndar um hljóðfræði og stafsetningu) reyndi akkúrat þetta: Hann lýsti framburði eins og hann var einhvern tíma kringum 1150 og greinir hvert hljóð. Síðan lagði hann til hvernig væri skynsamlegt að tákna hljóðið í ritmáli. Vissulega fóru handritaskrifarar lítið eftir þessum fyrstu stafsetningarreglum en af því ekkert var bloggið gat höfundur þeirra ekki orðið Fyrsti kverúlantinn. Öllum sem hafa lesið þessa fínu greiningu Fyrsta málfræðingsins er náttúrlega ljóst að íslenska hefur gjörbreyst, að við myndum tæplega skilja Snorra karlinn, hvað þá Egil forföður okkar allra … en samt er hefur þjóðin ekki glatast. Glötunin er því ekki fólgin í framburðarbreytingum og líklega ekki heldur í stafsetningu.

Yfirvofandi glötun er heldur ekki bundin orðaforða því hann hefur a.m.k. aukist að mun frá léttlestrarbókum þeim sem tamt er að kalla bókmenntaarf þjóðarinnar. (Og enn bætast við spennandi og innihaldsrík orð, eins og “reiðareksstefna” svo íslenskan ríður feitum hesti frá málfarsmolum … geti tunga þá yfirleitt riðið hesti … frá molum.) 

Nei, glötunin er örugglega fólgin í beygingarkeldum sem mönnum láist að krækja fyrir. Af því þær eru svo fáar ætti ekki að vera neitt mál að stuðla að því að þessi vesalings þjóð lifi af, sérstaklega ef við tökum upp spanskreyr í skólakerfinu en að sjálfsögðu var bent á það í athugasemdum við blogg Eiðs að það auma kerfi væri sökudólgurinn. Enda er það svo að frá því skólar voru stofnaðir á Íslandi hefur skólakerfið verið að bregðast. Þetta vita allir. 

—

Hér á heimilinu hefur náðst vopnaður friður með því að deiluaðilar eru sammála um að það að geta tjáð sig á lipran og ljósan hátt sé eftirsóknarverðast trítls um málfarsstigu heimsins

Sívaxandi kvíðinn fékk mig til að leita frekari upplýsinga um hið ágæta þunglyndislyf sem ég brúka nú, Valdoxan. Verður að segjast eins og er að ekki er um auðugan garð að gresja; Nóg er af upplýsingasíðum en þær eru flestar sami halelúja-söngurinn, upphaflega kyrjaður af framleiðendum lyfsins. Lyfið er nú leyft í Evrópu, fékk markaðsleyfi 9. feb. 2009, en ekki er búist við að markaðsleyfi í Bandaríkjunum fáist fyrr en 2012. (Ágæt yfirlitsgrein er á wikkunni, Agomelatine, en borgar sig líka að lesa athugasemdir við hana. Matsskýrsla Evrópsku lyfjastofnunarinnar (EMEA) er fróðleg en lengri en wikkugreinin.  Lyfjaupplýsingar á íslensku eru í Word skjali á vef Lyfjastofnunar.)

Það sem opinberum síðum ber yfirleitt saman um er að Valdoxan sé glæný blanda, virki mjög vel en sé ansi dýrt lyf og því eru læknar (t.d. á Bretlandi) hvattir til að prófa önnur lyf fyrst á sjúklingnum. Sömuleiðis ber þessum síðum saman um að aukaverkanir séu yfirleitt vægar, gangi fljótt yfir og í rauninni sé einungis hin sjaldgæfa aukaverkun á lifrarstarfsemi einstakra sjúklinga eitthvert sérstakt áhyggjuefni.

Ath.: Ég er ekki lyfjafræðingur og heldur ekki vísindakona, eins og formóðir mín Guðríður Þorbjarnardóttir. Þess vegna er útlistunin sem hér fer á eftir ansi alþýðleg og gæti jafnvel verið misskilningur. Væri ágætt ef mér fróðara fólk leiðrétti ef þess þarf.

Það sem er spes við Valdoxan er að það örvar 2 melatónín- upptakara (viðtakara?), auk þess að blokka einn serótónin-upptakara. SSRI-lyfin blokka serótónin-upptakara, reyndar held ég að það séu aðrir upptakarar, en lógíkin bak við það er að með slíkri blokkun er komið í veg fyrir að heilinn taki upp gamalt serótónin og þannig er hann neyddur til að framleiða meira nýtt og ferskt serótónin … skortur á því boðefni er talin ein skýring þunglyndis.

Melatónín áherslan er hins vegar ný. Í fyrrnefndum halelúja-söng lyfjaframleiðenda er gert mikið úr rangri dægursveiflu sem fylgi þunglyndi, þ.e. dægurvillu og meðfylgjandi svefnleysi. Þ.a.l. sé örvun melatónín-upptakara mjög af hinu góða. Margir þunglyndissjúklingar kannast við svefntruflanir, hvort sem er ofsvefn eða of lítinn svefn sem t.d. stafar af árvöku. Þess vegna hljómar þessi eiginleiki lyfsins frekar vel. Og þess vegna verður að taka það á kvöldin. (Það er reyndar líka merkilegt við þetta lyf hve hratt það frásogast: Þéttni í blóði nær hámarki 1 - 2 klst. eftir að taflan er tekin og helmingunartíminn er svo aðeins 1 - 2 klukkustundir. Lyfið rennur því hratt af manni, ef svo má að orði komast.)

Ég hef þveröfuga reynslu af virkni melatóníns. Einhvern tíma árið 1997 fékk ég náttúrulyfið Melanin (minnir að það hafi heitið það) sem svefnlyf … aðallega af því ég mátti ekki fá venjuleg svefnlyf af því ég var (og er) óvirkur alki. Það lyf virkaði þveröfugt og ég hef sjaldan verið jafn vansvefta um ævina. Þessu var ég búin að steingleyma þangað til ég fór að velta því fyrir mér af hverju ég svæfi svona ömurlega illa eftir að ég fór að taka Valdoxan. Nú veit ég svarið. Núna í sumar svaf ég í svona 6 - 7 tíma, í mismunandi stuttum blundum, yfir nóttina og gat alls ekki sofnað á daginn. Svo stuttur svefn er alltof lítill fyrir mig.  Þetta hefur aðeins skánað og eftir að ég byrjaði aftur að taka inn míní-skammt af kvíðastillandi lyfi á kvöldin, í septemberbyrjun, næ ég yfirleitt 8 tíma svefni. Vakna samt nokkrum sinnum á hverri nóttu. Á einum af örfáum sjúklingaumræðuþráðum, sem ég fann um þetta lyf, kemur svefnleysisaukaverkunin vel fram, sjá http://www.definitivemind.com/forums/showthread.php?t=135.

Flestallar upplýsingasíðurnar um Valdoxan gera lítið úr kvíða, nefna hann sem algenga aukaverkun en gera svo sosum ekkert úr því. Sumar nefna ekki kvíða, t.d. halelújasíða lyfjafyrirtækisins sem framleiðir lyfið í Evrópu en þar er svarið við spurningunni um algengustu aukaverkanir Valdoxans einfaldlega svona: “VALDOXAN is very well tolerated. The most common adverse reactions are nausea and dizziness. Adverse reactions are usually mild or moderate and occur within the first 2 weeks of treatment. These adverse reactions are usually transient and do not generally lead to cessation of therapy.”  EMEA-síðan nefnir heldur ekki kvíða í upptalningu á algengustu aukaverkunum.

Ég finn fyrir talsvert miklum kvíða og hann fer stigvaxandi. Mér datt fyrst í hug að úr því að Valdoxan virkar sem kraftaverk á eigið þunglyndi hefði kvíðakvikindið notað tækifærið til að blómstra. En nú er ég að velta fyrir mér hvort helv. kvíðinn sé kannski aukaverkun af kraftarverkalyfinu. Fleiri en ég hafa þessa reynslu, sjá http://www.medhelp.org/posts/Depression/Valdoxan—Wonder-drus/show/1058477

Í fréttatilkynningu frá 31. ágúst sl. er gert mikið úr því hve Valdoxan komi vel út í samanburðarrannsóknum við aðra algenga geðlyfjaflokka. (Þeir sem auðveldlega hrífast af tölfræðilegum upplýsingum ættu endilega að lesa fréttatilkynninguna.) Á upplýsingasíðu lyfjaframleiðandans frá 9. sept. sl. er minnst á sex rannsóknir þar sem Valdoxan var borið saman við lyfleysu (placebo) og önnur geðlyf en einungis þrjár þeirra sýndu fram á yfirburði Valdoxans. Ástæðan er gefin sú að galli hafi verið í hinum þremur rannsóknunum. Í EMEA plagginu sem ég vísaði í hér að ofan er minnst á sömu rannsóknir og þar segir að í þessum þremur rannsóknum hafi enginn munur verið á árangri Valdoxans og lyfleysu. Gefið er varlega í skyn að e.t.v. hafi önnur lyf truflað rannsóknina.  Þetta á við rannsóknir á lyfjatöku í 6 - 8 vikur.

EMEA nefnir að í fyrstu langtímarannsókn hafi enginn munur komið fram á hverjir veiktust aftur á 24 vikna tímabili, etandi ýmist lyfleysu eða Valdoxan. Í seinni rannsókn hafi komið fram munur og það sýni sig að 21% þeirra sem tóku Valdoxan í 24 vikur hafi veikst af þunglyndi. Í sama streng tekur síða lyfjaframleiðandans.

Af þessum 21% líkum á að lyfið dugi ekki hef ég þungar áhyggjur. Ég efast nefnilega ekki eitt augnablik um að Valdoxan virki á mig. Ég var orðin svo fráhverf lyfjum og vantrúuð á að finna lyf sem virkaði að ég hefði örugglega ekki notið lyfleysuáhrifa nema þá “nocebo”, sem ég veit því miður ekki hvað kallast á íslensku, e.t.v. hryllingsáhrif? Hafandi loksins batnað vel af lyfi er svekkjandi að það skuli vera fimmtungslíkur á að það hætti að virka. En það þýðir svo sem ekkert að mála skrattann á vegginn fyrirfram Og miðað við geðlyfjabransann eru víst fimmtungslíkur ekkert svo miklar.

Mér finnst líka skrítið að lyfið virki - fatta ekki alveg hvernig það getur verið mér svona áhrifaríkt miðað við þessa þungu áherslu á melantónin-upptakarana. Í rauninni eru önnur lyf, sem ég hef árangurslaust prófað, kannski miklu vænlegri til árangurs, sé maður hallur undir serótónín-kenningar. Af langri reynslu geðsjúklings er ég samt dálítið sammála karlinum sem segir: “Note that in psychiatry, medications are chosen by a process similar to throwing mud on the wall then determining which one of the mud balls stick, through statistical analysis. Medications are generally not chosen because they actually treat the pathophysiology of the mental illness. They are chosen primarily because of statistical improvement versus placebo.” (Romeo B. Mariano, á The Definite Mind Forums.)
Helv. kvíðinn er líka áhyggjuefni en ekkert við honum að gera nema taka aðra sort af pillum og einhenda sér í æfingar og hugræn atferlistrix. Sykuróþolinu (óskráð aukaverkun) er auðvelt að lifa með … maður passar sig bara að borða ekki meir en 2 súkkulaðimola í einu.

Loks er náttúrlega áhyggjuefni hvort einhverjar slæmar óvæntar aukaverkanir komi fram eftir að lyfið hefur verið einhvern tíma á markaði … annað eins hefur nú gerst.

Ég er búin að vera eitthvað ónóg sjálfri mér undanfarna daga. Raufarhafnska orðið lýsir þessu best en kona á mínum aldri þorir náttúrlega ekki að nota það.

Ýmiss konar sannfærandi pestareinkenni hrjá mig, t.d. kölduflog, hitaflog, magaverkur, höfuðverkur o.s.fr. Þetta er sosum ekkert illvígt - hefur oft verið miklu verra. Mér er ljóst að það er kvíði sem er að mér. Kvíðaeinkenni eru nefnilega gasalega lík flensueinkennum. Nema þegar hann magnast upp í ofsakvíða; þá kemur nokkurs konar generalprufa af hjartaáfalli.

Ég hef aldrei skilið þau skrauthvörf yfir þunglyndi eða kvíða sem finna má í skáldskap (”Bak við mig bíður dauðinn” - fílingurinn). Líkamleg einkenni þessara sjúkdóma  eru hvunndagsleg og órómantísk. (Raunar hef ég aldrei gripið þá hugmynd að það sé eitthvað rómantískt yfirhöfuð við sjúkdóma … hvíta dauða meðtalinn.) Á sama máta finnst mér ósmekklegt þegar menn, jafnvel skáld, gera sér þann leik að gera lítið úr geðsjúkdómum, t.d. með því að stimpla hvern þann geðveikan sem hefur aðra skoðun á álversbyggingum eða alls kyns umsvifum en þeir. (”Það er geðveiki að tífalda bankakerfi á sjö árum” … “Hérlendis er fjallað um sturlun sem norm, jafnvel lífsnauðsyn og æði er æðsta dyggðin …”) Græningjar sem telja sig vinstrisinnaða vini alþýðunnar eru sérlega slæmir með þetta. Næstverstir eru æstir nágrannar sem þykjast eiga harma að hefna. Raunar er upphafning og niðurlæging geðsjúkdóma jafn pirrandi fyrir þann sem haldinn er slíkum sjúkdómi. Í núverandi ástandi er ég þess vegna jafnpirruð útí liðið með silfurskeiðina í kjaftinum og frenjurnar á moggabloggunum. Leiði Jóhann sáluga Sigurjónsson hjá mér.

En sem sagt … ég hef það ekki nógu gott í augnablikinu. Það kristallaðist hjá tannlækninum í síðustu viku - þrátt fyrir að ég tæki skýrt fram að ekki mætti snerta ódeyfða tönn snerti hann hálfdofna tönn og kom við þá ódofnu við hliðina. Þetta var nóg til að sannfærandi byrjun á ofsakvíðakasti gerði vart við sig. (Vel að merkja þarf aðeins að hreinsa tennurnar en það er ekki hægt nema ég sé koldeyfð! Merkilegt nokk er ég ekkert hrædd við sprautur og finnst deyfingin aðeins óþægileg. Þetta er mjög sértækur kvíði!) Normal lesanda finnst þetta eflaust yfirmáta hystería í mér. En málið er að kvíðaröskun er fullkomlega órökréttur sjúkdómur og hefur ekkert með sjálfstjórn, skynsemi eða almennan kjark að gera. Þess vegna er hún sjúkdómur. Ef svona kvíði væri eitthvert eðlilegt fyrirbæri og sjúklingurinn gæti bara unnið bug á honum með því að herða sig upp væri hann náttúrlega ekki sjúkdómur. Ég varð frekar fúl við þennan indæla tannlækni, fannst að hann tæki ekki nógu mikið mark á mér. Auðvitað veit ég ekkert um tannlækningar. En af langri (og óæskilegri reynslu) er ég sérfræðingur í eigin kvíða og veit vel að beri eitthvað út af í tannlæknaheimsóknum getur það auðveldlega orðið til þess að ég þrói svo mikla tannlæknafóbíu að ég komist ekki til tannlæknis. Þess vegna á að taka fullt mark á mér.

Svo ákvað ég að æfa mig í leikhúsi á sunnudaginn. Það gekk ljómandi vel enda setið við borð en ekki í sætaröð. (Já, það breytir ótrúlega miklu fyrir mig.) Aftur á móti leið mér eins og ég væri með 40 stiga hita allan sunnudagsmorguninn og fram að leiksýningunni, laust eftir hádegið. Fyrirkvíðinn fyrir hugsanlegu ofsakvíðakasti er næstum eins slæmur og kastið sjálft.

Það er í sjálfu sér gott skref að viðurkenna vandamálið og gera sér grein fyrir því. Ég geri mér líka mætavel grein fyrir því að helv. kvíðinn er svona áberandi núna af því ég er svo góð af þunglyndinu. Þunglyndi hefur nefnilega þann eiginleika að breiðast yfir allar tilfinningar og frysta mann svo ein þunglynd kona verður að Morra, til sálar og líkama. Þannig séð er það sosum kostur að finna fyrir kvíða, sýnir að ég er ekki Morri í augnablikinu.

Aðalmálið er samt að finna út hvernig maður geti breytt ástandinu. Og það er sko hreint ekki auðvelt. Kvíðastillandi lyf draga langt en mér finnst þreytandi hvað lyfið mitt virkar á minni og einbeitingu svo ég tek ekki slíkt nema ég neyðist til. Hugrænu atferlistrixin sem ég lærði á kvíðanámskeiðinu í vor virka líka en þau virka ekki nóg. Óhefðbundnari ráð, t.d.  að hlusta á rás 1 (þar sem menn eru yfirleitt frekar rólegir, vitsmunalegir og spila almennilega tónlist) og sauma út á meðan virka líka. Slökunaræfingar fyrir svefninn eru fínar en ég næ yfirleitt aldrei neinum slökunarfíling að degi til, þrátt fyrir góðan ásetning og æfingar. Reglusamt líf (fara á fætur, skipta deginum í búta, hafa eitthvert plan fyrir hvern dag, helst að fara eitthvað út og hreyfa sig o.s.fr.) virkar líka, slær t.d. eitthvað á þeytivindu hugsana sem fylgja kvíðanum. Mér sýnist að ég þyrfti að æfa mig að sitja í sæmilega stórri byggingu, í stólaröð, og þá eru messur náttúrlega upplagðar (og algerlega ókeypis, einnig fyrir heiðingjana, svo sem rækilega hefur komið fram í umfjöllun presta í fjölmiðlum undanfarið). Fyrir nokkrum árum brúkaði ég einmitt þetta ráð og hafði gott af. Núna þarf ég að yfirstíga einhvern sálrænan þröskuld til að fá mig í þesslags æfingar en það tekst sjálfsagt.

Í dag er ég að hugsa um að nota rásar 1 trixið, leyfa mér að leggja mig (og eyðileggja þannig reglusemi dagsins) og reykja mig bláa (sömuleiðis alger rústun reglusemi). Splæsi á mig hálfri Rivotril og gef skít í skýra hugsun og minni. Á það skilið. Viskum sjá hversu langt þetta dregur.

—

Þessi færsla er óskáldleg með afbrigðum. Hún hefur engan boðskap og engan tilgang nema þann að koma skipulagi á óreiðuna í hausnum á mér. En ég hef komist að því að blogg mitt um eigin geðveiki, lummulegt sem það kann að vera, virðist hjálpa öðrum í sömu stöðu. Það er alltaf gott að vera ekki einn í heiminum. Og þótt tilgangur svona færslu sé fyrst og fremst að létta á eigin sálarkirnum þá þykir mér vænt um ef hún getur hjálpað öðrum. Enn gleðilegra væri ef þessi skrif opnuðu augu einhverra þeirra sem vilja hafa geðveiki í flimtingum og finnst slíkt sniðugt. Það er nefnilega voðalega ósniðugt og lítið skemmtilegt að vera geðveikur.

Eiginlega ætlaði ég að blogga um færeysk nöfn. Mér finnst nefnilega svo skemmtilegt að það skuli vera hægt að kenna sig við stað, auk þess að eiga möguleikana á föðurnafni (eða kenna sig móður) og ættarnafni. Færeysk nafnalög eru að þessu leytinu miklu frjálslyndari en okkar nafnalög. (Sjá Løgtingslóg nr. 31 frá 26.03.2002, með áorðnum breytingum, reyndar kemur fram á hagstofusíðu Færeyja að menn fara ekkert sérlega mikið að lögum í nafngiftum því mörg nöfn eru víst ekki á “listanum yfir góðkend nøvn”.)

Ég sé fyrir mér hversu miklu flottara það hljómaði að heita “Harpa af Vallholti” í staðinn fyrir Harpa Hreinsdóttir. Eða “Harpa af Skaganum” og þá mundu allir halda að ég væri skyldi Oddi … sem ég er ekki.

Þegar ég fór að skoða fésbókarumræðuna á síðu Árna Zachariassen sá ég mökk af undurfögrum nöfnum en reyndar einnig ansi hvunndagsleg nöfn. (Hér er rétt að taka fram að það að hafa Facebook-síðuna sína galopna öllum jafngildir opinberri birtingu og ekkert sem kemur í veg fyrir að vísa í eða vitna til slíkrar síðu. Enda segir í notkunarskilmálum Facebook: “When you publish content or information using the “everyone” setting, it means that you are allowing everyone, including people off of Facebook, to access and use that information, and to associate it with you (i.e., your name and profile picture).” , nr. 4, undir Privacy.) Ég er samt ekki viss um að það sé kórrétt að vitna í nöfnin í umræðunni, áhugasamir geta bara loggað sig inn á fésbókina og skoðað þau sjálfir. Ástæða þess að ég datt inn í þessa umræðu var auðvitað sá frægi færeyski stjórnmálamaður, Jenis Kristjan Av Rana. Mér finnst reyndar staðurinn sem hann kennir sig við ansi hallærislegur en það gerir væntanlega óheppileg líking við íslenska tungu, maður sér nánast fyrir sér fílsrana. Eða afar ræfilslegt nes.

Síða Jenis Kristjans Av Rana er ekki síður áhugaverð. Ég fékk að vísu nett sjokk við að sjá afkomanda minn listaðan sem einn af nýjustu vinunum hans Jenis en hugga mig við það að drengurinn hyggst áreiðanlega ekki gerast bókstafstrúarmaður, sennilega ekki heldur færeyskur ríkisborgari. Nei, honum gengur sjálfsagt eitthvað annað til með nýstofnuðum fésbókarvinskap við þennan mann, ekki síður en Tungnamanninum sem ég sá einnig í ný-vinahópi Jenis(ar?).

Því miður reikna ég með að eitthvað af hinum fáu Íslendingum sem hafa nýlega vingast við Jenis af Rana séu skoðanabræður hans. Tel mig meira að segja þekkja líklega ritendur svokallaðra “stuðningsbréfa” til hans, sem nýlega birtust í einhverjum fjölmiðli íslenskum. Þið þurfið samt ekki að gá: Árni Johnsen er ekki FB vinur hans Jens okkar.

Jenis tilkynnir keikur að hann ætli að taka þátt í mánaðarlangri bænastund á fésbókinni þar sem beðið er fyrir 72.000 börnum sem eru í lífshættu í Pakistan. Það er fallega hugsað af honum. Enda skrifar systir hans, Varna Av Rana: “Og so leika fólk í, tí tú ikki etur døgurða saman við 2 íslendskum konum….. Tey skuldu heldur gjørt sum tú.” Neðar á síðunni er lýsingu Vörnu á atgervi bróður hennar í æsku og minnir á lýsingu Magnúsar Stephensen í æsku, eins og hann lýsti sér sjálfur.

Annars fær venjuleg bloggynja hér uppi á Íslandi nettan hroll við lestur síðu Jens hins færeyska. Má þó hugga sig við að þeir atkvæðamestu í orði eru danskir prestar. Þó er vísað í síðu einhvers fríkirkjufélagsskapar hérlendis, sem er sprottinn upp úr Ungt fólk með hlutverk, en á síðunni segist presturinn (nafnlaus en með mynd … kannski er þetta frægur maður þótt ég kannist ekki við andlitið) muni fjalla um afþökkun Jenis Av Rana á að sitja til borðs með samkynhneigðu pari … en sú umfjöllun er framtíðarinnar.

Sá eini færeyski prestur sem ég kannast soldið við hefur ekki einu sinni fésbókarsíðu. Það er skynsamlegt af honum, finnst mér.

En, sem sagt: Maður getur haft gaman af nafngiftunum hugnist manni ekki skoðanirnar.

er tískuorð í dag. Séu menn ósammála er handhægt að brigsla andstæðingnum um að vera geðveikur (svo sem ég hef bloggað um áður) en næsta skref að ásaka hann um að leggja sig í einelti. Nýjasta dæmið er sr. Örn Bárður Jónsson sem sakar fjölmiðla um að leggja kirkjuna (væntanlega þjóðkirkjuna) í einelti. Þetta hefur sjálfsagt verið bragð hjá sr. Erni til að koma lunganum af prédikun sinni í fjölmiðla og tókst með ágætum. En er hægt að leggja stofnun í einelti? Væru ekki, með sömu rökum, allir stjórnmálaflokkar landsins lagðir í einelti oft á ári … af fjölmiðlum? Svo ekki sé nú minnst á aumingja Actavis, Bónus, Arionbanka o.fl. svo maður velji nú dæmin af handahófi.

Einelti er útskýrt í orðabók sem stöðugar ofsóknir gegn einhverjum. Það er spánný túlkun að svoleiðis geti beinst gegn öðrum en einstaklingi / einstaklingum. Oft tekur samfélag viðkomandi þátt í eineltinu, t.d. er augljóst að konurnar sem ásökuðu fyrrum biskup á sínum tíma urðu fyrir skefjalausu einelti náungans.

Í þessu sambandi má benda á að kirkjan stóð löngum fyrir áhrifaríku einelti, kallað bannfæring eða bann, sem hún beitti allt fram á 18. öld. Kannski sr. Örn gæti brúkað þetta góða eineltistrix á fjölmiðla? Eða hefur hin lúterska evangelíska kirkja glutrað banninu formlega úr sinni verkfærakistu?

Einelti er grafalvarlegt mál. Ég hef heyrt hræðilegar sögur af slíku, einkum úr öðrum grunnskólanum hér í bæ. Þetta eru gamlar sögur og ég vona að tekið hafi verið til í svoleiðis málum núna. Svo hef ég bæði heyrt um og orðið vitni að einelti á mínum vinnustað (einnig er hér nokkuð um liðið). Satt best að segja held ég að einelti á vinnustöðum fullorðinna sé óhugnalega algengt. Minnipokamenn ýmiss konar nota tækifærið til að upphefja sjálfa sig með því að gogga í þann sem á undir högg að sækja eða bara einhvern sem er líklegur til að bera ekki svo mjög hönd yfir höfuð sér. Það að líkja opinni fjölmiðlaumræðu um stofnun á borð við þjóðkirkjuna við svoleiðis sálarmisþyrmingu er næsta ósmekklegt.

Merkilegt nokk hefur enginn lagt mig í einelti fyrir geðrænu sjúkdómana. Ekki ennþá a.m.k. Ég hugsa að meginástæðan sé sú að ég hef þá ekki leyndarmál og stend mig yfirleitt þokkalega vel í starfi þrátt fyrir þetta handikapp … eða jafnvel vegna þess. En ef goggað yrði í mig þegar ég er sem veikust gætu afleiðingarnar orðið hræðilegar. Frísk er ég ekki í vandræðum með að svara fyrir mig.